دیابت چیست؟ + روش های تشخیص و درمان

دیابت و انواع آن:

دیابت یک بیماری مزمن است و نشانه‌ی آن قند خون بالاتر از 120(میلی گرم در دسی لیتر) در مدت زمان طولانی است. هنگامی که سطح گلوکز (قند) خون افراز می‌شود، بدن ناتوان در مدیریت این گلوکز می‌شود؛ این امر ممکن است به دلیل نقص در تولید یا عملکرد هورمون انسولین باشد که نقش در کنترل میزان گلوکز خون دارد.

دیابت ممکن است به دو نوع اصلی تقسیم شود: دیابت نوع 1 (که اغلب در سنین جوانی شروع می‌شود و با نقص تولید انسولین مرتبط است) و دیابت نوع 2 (که اغلب در سنین بزرگتر شروع می‌شود و با مقاومت به انسولین و نقص تولید انسولین مرتبط است). مدیریت مناسب این بیماری شامل تغییرات در سبک زندگی، رژیم غذایی، و در برخی موارد داروها و مکمل ها می‌شود.

روش های تشخیص دیابت

تشخیص دیابت بر اساس ترکیبی از آزمون‌های خونی و اطلاعات درمورد علائم و علل مشکلات گلوکز در بدن انجام می‌شود. برخی از اقدامات تشخیصی عبارتند از:

آزمایش گلوکز در خون:

آزمایش گلوکز ترکیبی (OGTT): این آزمون اغلب برای تشخیص دیابت استفاده می‌شود. بیمار ناشتا به آزمایش می‌آید، سپس یک مقدار گلوکز مصرف می‌کند و سطح گلوکز در خون در طی یک یا دو ساعت پس از مصرف اندازه‌گیری می‌شود.

آزمایش A1c (هموگلوبین گلیکوزیله):

این آزمون میزان متوسط ​​گلوکز در خون در طی 2-3 ماه گذشته را اندازه‌گیری می‌کند. مقدار A1c بالا نشان‌دهنده کنترل ناکافی گلوکز خون است و ممکن است به تشخیص دیابت کمک کند.

آزمایش گلوکز ناشتا:

این آزمون میزان گلوکز در خون پس از حداقل 8 ساعت ناخنکاشیدن را اندازه‌گیری می‌کند.

بررسی علائم و نشانه‌ها:

پزشک ممکن است بر اساس علائم نظیر ادرار زیاد، تشنج، خستگی غیرعادی، وزن کاهش یافته بدون دلیل، و علائم دیگر تشخیص دیابت را تأیید یا رد کند.

دسته بندی دیابت :

دیابت نوع 1

دیابت نوع 1 یک نوع از بیماری دیابت است که اغلب در سنین جوانی ظاهر می‌شود و به طور اصطلاحی به آن گفته می‌شود. در این نوع بیماری، سیستم ایمنی بدن خود به اشتباه سلول‌های بتا در  پانکراس را مورد حمله قرار می دهد و سلول های تولید کننده  انسولین را تخریب می‌کند. این منجر به نقص یا قطع تولید انسولین می‌شود.

بدون انسولین که یک هورمون مهم برای کنترل سطح قند خون است، گلوکز به خوبی وارد سلول‌ها نمی‌شود و به جای آن در خون تجمع می‌یابد. این وضعیت باعث افزایش قند خون می‌شود که می‌تواند به مشکلات جدی سلامتی منجر شود. مدیریت دقیق این نوع دیابت شامل تزریق انسولین، رژیم غذایی مناسب و فعالیت بدنی است.

علت ابتلا به دیابت نوع 1

ابتلا به دیابت نوع 1 معمولاً به دلیل نقص در سیستم ایمنی بدن است؛ هنگامی که سلول‌های بتا تخریب می‌شوند، تولید انسولین کاهش می‌یابد یا به طور کامل متوقف می‌شود. این افت انسولین باعث مشکلات در کنترل سطح قند خون می‌شود، و افراز گلوکز به خون افزایش می‌یابد که ممکن است به مشکلات جدی سلامتی منجر شود؛ دقیقاً چرا سیستم ایمنی به این شکل عمل می‌کند هنوز مشخص نیست، اما عوامل ژنتیکی و محیطی در ابتلا به این بیماری نقش دارند.

سن ابتلا به دیابت نوع 1

عمدتاً دیابت نوع ۱ در کودکان و جوانان ظاهر می‌شود، اما می‌تواند در هر سنی ظاهر شود. حدود 85-90 درصد افرادی که به دیابت نوع 1 مبتلا می‌شوند، در سنین زیر 18 سال هستند. اما مواردی نیز گزارش شده است که در بزرگترین سنین ابتلا به این نوع دیابت رخ داده است؛ مهمترین نکته این است که اگر علائمی مانند افزایش تشنج، عطسه کتونی، ادرارزیاد، تشنج و کاهش وزن به طور ناگهانی در کودکان یا جوانان رخ دهد، باید تشخیص این بیماری مدنظر قرار گرفته و به پزشک مراجعه شود.

درمان دیابت نوع 1

در حال حاضر به صورت کامل قابل درمان نیست، اما با استفاده از ترکیبی از تزریق انسولین، مدیریت رژیم غذایی و فعالیت بدنی، افراد می‌توانند سطح گلوکز خون خود را کنترل کرده و سبک زندگی سالمی را حفظ کنند. در دامه چند روش درمان این بیماری را شرح می‌دهیم:

• انسولین: بیشتر افراد با این نوع بیماری نیاز به تزریق انسولین دارند. انسولین به جای تزریق به کمک انسولین‌پمپ‌ها نیز مدیریت می‌شود.
• رژیم غذایی: مصرف غذاها با گلوکز کنترل شده، مدیریت وعده‌های غذایی، و مراقبت از مقدار کربوهیدرات‌ها مهم است؛ باید تعادلی از مواد غذایی شامل پروتئین، چربی، و کربوهیدرات باشد.
• فعالیت بدنی: ورزش منظم و فعالیت بدنی می‌تواند به کنترل قند خون کمک کند. این موارد باید با پزشک مطرح شوند تا تاثیرات آن بر قند خون مورد ارزیابی قرار گیرد.
• مراقبت پزشکی دوره‌ای: افراد باید به طور دوره‌ای تحت مراقبت پزشکی قرار گیرند تا بهینه‌سازی درمان، اصلاح رژیم غذایی و تنظیم انسولین صورت گیرد.

( پیشنهاد مطالعه: کبد را بهتر بشناسیم + 5 راه درمان کبد چرب)

دیابت نوع 2

یک بیماری مزمن است که معمولاً در سنین بالا ظاهر می‌شود. در این نوع از بیماری، بدن قادر به استفاده بهینه از انسولین (هورمونی که کنترل قند خون را به عهده دارد) نیست یا مقاومت به اثرات انسولین دارد.

عوامل ابتلا به این بیماری شامل ژنتیک، چاقی، فعالیت بدنی کم، و رژیم غذایی ناسالم است. همچنین سن بالا، چاقی، فشار خون بالا، و سابقه خانوادگی این بیماری نیز موجب افزایش احتمال ابتلا می‌شوند.

روش های درمان دیابت نوع 2:

درمان و مدیریت این بیماری شامل یک ترکیب چند جنبه ای از تغییرات در سبک زندگی، داروها و پیگیری مراقبت پزشکی منظم است؛ که به شکل زیر ممکن است انجام شود:

• تغییر سبک زندگی: افزایش فعالیت بدنی و تغییر در رژیم غذایی به عنوان بخشی از درمان اولیه.
• داروها: در برخی موارد، ممکن است پزشک داروهای خاصی را برای بهبود حساسیت به انسولین یا کمک به تولید انسولین بیشتر تجویز کند.
• کنترل وزن: افراد چاق باید به کاهش وزن بپردازند، زیرا این می‌تواند به بهبود حساسیت به انسولین کمک کند.
• مراقبت پزشکی منظم: انجام آزمون‌ها و مشاوره با پزشک به منظور نظارت بر سطح گلوکز خون، کنترل فشار خون و مدیریت عوارض دیگر.
• پیگیری چشم‌پزشکی و پا: بررسی منظم چشم‌پزشکی و مراقبت از پا جلوگیری از مشکلات جدی مانند نارسایی کلیه و آسیب به عروق خونی را تسهیل می‌کند.

مدیریت و کنترل دیابت نوع ۲ در جلوگیری از عوارض جدی مانند مشکلات قلبی، اختلالات کلیوی، و افزایش خطر عفونت‌هاست.

علت ابتلا به دیابت نوع 2: 

علت دقیق این بیماری هنوز به صورت کامل مشخص نشده است، اما ترکیبی از عوامل ژنتیک و محیطی نقش دارند. برخی از عوامل و علل اصلی شامل:

✪ ژنتیک: وجود تاریخچه خانوادگی این بیماری می‌تواند افزایش خطر ابتلا را نشان دهد. ژنتیک تاثیراتی بر حساسیت به انسولین و عملکرد سلول‌های بتا در پانکراس دارد.

✪ چاقی و بدن چربی: چاقی و به ویژه چربی‌های توده‌ای در نواحی شکمی می‌توانند مقاومت به انسولین را افزایش دهند. این موضوع به نام “مقاومت به انسولین” اشاره دارد که یکی از ویژگی‌های نوع ۲ است.

✪ فعالیت بدنی کم: کمبود فعالیت بدنی و سبک زندگی نامناسب می‌توانند به افزایش خطر دیابت نوع ۲  منجر شوند. ورزش و فعالیت بدنی منظم می‌توانند در کنترل ویژگی‌های مرتبط با دیابت مفید باشند.

✪ سن: افزایش سن یک عامل خطر برای دیابت نوع 2 است. اغلب این نوع دیابت در بزرگترین سنین ظاهر می‌شود.

✪ رژیم غذایی نامناسب: مصرف مقدار زیادی از مواد غذایی با شکرهای اضافه، چربی‌های اشباع شده و کمبود مواد غذایی اساسی می‌تواند به افزایش خطر دیابت نوع 2 منجر شود.

( پیشنهاد مطالعه : بیوتین چیست؟ فواید و کاربرد ها + مقدار مصرف )

عوارض دیابت نوع 2

این بیماری اگر به‌طور مداوم کنترل نشود، می‌تواند به انواع عوارض و مشکلات سلامتی منجر شود. برخی از عوارض مهم عبارتند از:

• مشکلات قلبی و عروقی: دیابت می‌تواند خطر ابتلا به اختلالات قلبی و عروقی، از جمله سکته قلبی و سکته مغزی، را افزایش دهد.
• آسیب به کلیه: می‌تواند به کلیه‌ها آسیب برساند و در نهایت منجر به نارسایی کلیه شود.
• مشکلات بینایی: می‌تواند به عنوان یک عامل ریسک برای مشکلات بینایی، از جمله نابینایی و میاپی، عمل کند.
• آسیب به عصب‌ها (نوروپاتی): می‌تواند به عصب‌ها آسیب برساند و عوارض مانند درد و احساس‌های نامطلوب در اعصاب را ایجاد کند.
• مشکلات پا: می‌تواند باعث آسیب به عروق و اعصاب پا شده و در نهایت عفونت‌ها و زخم‌های پا را به وجود آورد.
• مشکلات دندان و لثه: می‌تواند خطر بروز عفونت‌ها در دهان و مشکلات لثه را افزایش دهد.
• مشکلات جنسی: می‌تواند به مشکلات جنسی منجر شود، از جمله دیس‌فانکشن ارکتیل و مشکلات جنسی در زنان.

تدابیر درمانی مناسب و تغییرات در سبک زندگی می‌تواند کمک کند تا این عوارض به حداقل برسند یا جلوگیری شود. همچنین، پیگیری مراقبت پزشکی منظم و همکاری با تیم درمانی مهم است.

رژیم غذایی مناسب برای دیابت:

رژیم غذایی مناسب و سالم می‌تواند به کنترل و درمان دیابت کمک زیادی کند؛ در ادامه به چند مورد از نکات در این باره می‌پردازیم:

کنترل مقدار کربوهیدرات در دیابت

مصرف مقدار مناسب کربوهیدرات می‌تواند به کنترل قند خون کمک کند. انتخاب کربوهیدرات با اندکترین اثر بر قند خون، مثل مواد غذایی با فیبر بالا، مفید است.

تقسیم وعده‌های غذایی در دیابت

تقسیم وعده‌های غذایی به چندین وعده کوچک در طول روز به جای چند وعده بزرگ می‌تواند تاثیرات مثبتی بر کنترل قند خون داشته باشد.

مصرف مقدار مناسب پروتئین

پروتئین‌های سالم از منابعی مانند ماهی، مرغ، مرغابی، حبوبات، و ماهیچه‌های لبنی مناسب هستند.

انتخاب چربی‌های سالم در دیابت

ترجیحاً از چربی‌های نژادی، مانند روغن‌های نیمه مایع، آووکادو، و مغزها استفاده کنید و از چربی‌های اشباع شده و ترانس‌چربی‌ها کاهش دهید.

مصرف میوه و سبزیجات

میوه و سبزیجات با فیبر بالا می‌توانند به کنترل قند خون کمک کرده و غنی از ویتامین‌ها و مواد مغذی باشند.

مدیریت اندازه سروینگ

کنترل اندازه سروینگ و جلوگیری از خوردن بیش از حد می‌تواند اثرات مثبتی در مدیریت دیابت داشته باشد.

۷ نکته ورزشی برای درمان دیابت

فعالیت بدنی برای کنترل دیابت اثرات مثبت زیادی دارد و می‌تواند به بهبود حساسیت به انسولین و کاهش سطح گلوکز خون کمک کند. برخی از نکات مرتبط با فعالیت بدنی در این باره عبارتند از:

• 1. مشورت با پزشک: قبل از شروع یک برنامه فعالیت بدنی، همواره با پزشک مشورت کنید، به ویژه اگر فعالیت بدنی جدیدی را شروع می‌کنید یا مشکلات سلامتی خاصی دارید.
• 2. انتخاب فعالیت‌های مناسب: فعالیت‌های هوازی مانند پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری، شنا و یا رقص می‌توانند بهبود قند خون کمک کنند. تمرینات مقاومتی (مثل بدنسازی) نیز می‌توانند مفید باشند.
• 3. تعیین هدف‌های فعالیت بدنی: هدف‌گذاری به میزان و نحوه فعالیت بدنی به کمک به انگیزه و پایبندی به برنامه کمک می‌کند.
• 4. تدریج و شروع با مقدار کم: اگر فعالیت بدنی جدیدی را شروع می‌کنید، آن را با مقدار کم و به تدریج افزایش دهید. این کمک می‌کند تا بدن به تدریج با این تغییرات سازگار شود.
• 5. برنامه‌ریزی فعالیت در طول هفته: سعی کنید هفته‌اندازه به فعالیت بدنی بپردازید و ترکیبی از فعالیت‌های هوازی و مقاومتی داشته باشید.
• 6. پیگیری سطح قند خون: قبل و بعد از فعالیت بدنی سطح گلوکز خون را اندازه‌گیری کنید تا تاثیرات فعالیت بدنی روی قند خون را بررسی کنید.
• 7. رعایت ایمنی: همیشه از لباس و وسایل مناسب برای فعالیت بدنی استفاده کنید و به ایمنی خود توجه داشته باشید.

با توجه به وضعیت فرد، ممکن است نیاز به تنظیمات خاص در برنامه فعالیت بدنی وجود داشته باشد.

مهمترین آزمایشات تشخیص دیابت

آزمایشات مربوط به دیابت به منظور تشخیص، مدیریت و پیگیری این بیماری انجام می‌شود. برخی از مهمترین آزمایشات دیابت عبارتند از:

آزمایش قند خون:

شامل اندازه‌گیری سطح گلوکز در خون است. آزمایشاتی نظیر قند ناشتا و قند پس از غذا معمولاً انجام می‌شوند.

آزمایش HbA1c:

این آزمایش نشان‌دهنده میانگین سطح گلوکز در خون در طول 2-3 ماه گذشته است و برای ارزیابی کنترل قند خون در طولانی مدت استفاده می‌شود.

آزمایش قند خون ناشتا:

این آزمایش قند ناشتا را اندازه‌گیری می‌کند و ممکن است برای تشخیص دیابت یا ارزیابی مدیریت آن استفاده شود.

آزمایش انسولین:

اندازه‌گیری سطح انسولین در خون، که نشان‌دهنده واکنش بدن به قند است.

آزمایشات لیپیدها:

این آزمایشات شامل اندازه‌گیری سطوح کلسترول، تری‌گلیسرید، HDL (کلسترول خوب) و LDL (کلسترول بد) هستند. این آزمایشات به منظور ارزیابی خطر اختلالات قلبی-عروقی در افراد دیابتی انجام می‌شوند.

آزمایش ادرار:

بررسی ادرار برای ارزیابی عملکرد کلیه و وجود مواد زائد نظیر قند و پروتئین در ادرار.

آزمایش فشار خون:

بررسی فشار خون به منظور ارزیابی ریسک افراد دیابتی برای مشکلات قلبی-عروقی.

این آزمایشات توسط پزشکان بر اساس نیاز و وضعیت هر فرد تعیین می‌شوند. مهمترین نکته این است که به منظور تشخیص دقیق و مدیریت بهتر دیابت، با پزشک و تیم درمانی همکاری کنید.